Cấu tạo và công dụng của đĩa phono – Kiến thức cần biết cho người chơi audio hi-end

Trong thế giới âm thanh hi-end, đĩa phono hay còn được gọi với cái tên quen thuộc là đĩa than hoặc đĩa vinyl, luôn giữ một vị trí đặc biệt. Đây không chỉ đơn thuần là một phương tiện lưu trữ âm nhạc mà còn là biểu tượng của sự tinh tế, gắn liền với trải nghiệm nghe nhạc analog nguyên bản, ấm áp và đầy cảm xúc. Mặc dù kỷ nguyên nhạc số đang thống trị với hàng loạt dịch vụ streaming tiện lợi, đĩa phono vẫn giữ vững sức hút riêng, trở thành lựa chọn hàng đầu cho những người yêu thích sự chân thực và độ nhạc tính giàu cảm xúc.

Hãy cùng Audio Hoàng Hải về loại đĩa này trong bài viết dưới đây:

1. Khái niệm về đĩa phono

Đĩa phono được hiểu đơn giản là phương tiện lưu trữ âm thanh dưới dạng analog. Khác với các định dạng nhạc số vốn phải trải qua quá trình mã hóa và giải mã, đĩa phono lưu giữ trực tiếp những dao động âm thanh gốc dưới dạng các rãnh khắc trên bề mặt. Chính vì không trải qua bước số hóa, đĩa phono có khả năng tái hiện âm nhạc một cách tự nhiên và trung thực, mang đến cảm giác gần gũi mà các file nhạc số khó lòng sánh kịp.

2. Cấu tạo của đĩa phono

Một chiếc đĩa phono thường có đường kính 7 inch, 10 inch hoặc 12 inch, trong đó loại 12 inch được gọi là LP (Long Play) và được sử dụng phổ biến nhất. Vật liệu chính tạo nên đĩa là PVC (Polyvinyl Chloride), một loại nhựa có độ bền cao. Các phiên bản cao cấp thường được ép bằng vinyl tinh khiết để giảm tạp chất, nhờ đó mang đến âm thanh sạch và chi tiết hơn. Bề mặt của đĩa thường có màu đen truyền thống, tuy nhiên nhiều phiên bản đặc biệt hoặc giới hạn lại sở hữu màu sắc và hiệu ứng trong suốt nhằm tăng tính sưu tầm và giá trị thẩm mỹ.

Điểm đặc biệt nhất của đĩa phono chính là hệ thống rãnh xoắn ốc chạy từ ngoài vào trong. Mỗi rãnh này lưu giữ tín hiệu âm thanh dưới dạng dao động cơ học. Khi kim đọc (stylus) tiếp xúc và di chuyển theo đường rãnh, dao động đó sẽ được chuyển đổi thành tín hiệu điện. Độ sâu, độ rộng cũng như hình dạng của rãnh quyết định rất lớn đến chất lượng âm thanh. Bên cạnh đó, tốc độ quay của đĩa cũng là yếu tố quan trọng. Phổ biến nhất hiện nay là chuẩn 33 1/3 vòng/phút, thường dùng cho các bản thu dài. Chuẩn 45 vòng/phút được áp dụng cho các đĩa single, tuy thời lượng ngắn hơn nhưng lại có độ chi tiết cao hơn. Ngoài ra, chuẩn 78 vòng/phút xuất hiện từ đầu thế kỷ 20, tuy nhiên hiện nay gần như không còn được sử dụng.

3. Nguyên lý hoạt động của đĩa phono

Nguyên lý hoạt động của đĩa phono khá thú vị. Khi người chơi đặt đĩa lên mâm than (turntable) và hạ kim đọc xuống, các dao động cơ học từ rãnh đĩa sẽ được cartridge chuyển đổi thành tín hiệu điện cực nhỏ. Tín hiệu này sau đó cần được khuếch đại thông qua phono preamp để đạt mức line-level trước khi gửi tới ampli và loa. Toàn bộ quá trình này hoàn toàn mang tính chất analog, nhờ vậy âm nhạc được tái hiện mộc mạc, giàu nhạc tính và giàu cảm xúc hơn so với các định dạng nhạc số.

4. Công dụng của đĩa phono

Công dụng lớn nhất của đĩa phono chính là khả năng lưu trữ và tái tạo âm nhạc nguyên bản. Các bản thu analog từ thập niên 1950 đến 1980 khi phát lại trên đĩa than cho cảm giác gần gũi, đầy ấm áp và rất giàu chi tiết. Đối với nhiều audiophile, trải nghiệm nghe nhạc từ đĩa phono không chỉ đơn thuần là thưởng thức âm thanh mà còn là một nghi thức thú vị. Từ việc chọn đĩa, vệ sinh bề mặt, đặt kim đọc cho đến khoảnh khắc âm thanh vang lên, tất cả đều góp phần tạo nên một trải nghiệm tinh tế và trọn vẹn.

Bên cạnh đó, đĩa phono còn mang giá trị nghệ thuật và sưu tầm rất cao. Nhiều album vinyl phiên bản giới hạn ngày nay được coi là những tác phẩm nghệ thuật thực thụ, có giá trị sưu tầm lớn đối với người chơi. Bìa đĩa thường được thiết kế cầu kỳ, nhiều khi trở thành một phần quan trọng trong văn hóa nghe nhạc, góp phần định hình phong cách và cá tính của người sưu tầm. Giá trị này không chỉ dừng lại ở âm thanh mà còn mở rộng sang lĩnh vực nghệ thuật thị giác.

Một trong những ưu điểm nổi bật khác của đĩa phono là độ bền vượt trội. Nếu được bảo quản đúng cách, một chiếc đĩa có thể tồn tại hàng chục năm mà không bị suy hao đáng kể về chất lượng âm thanh. So với băng từ hay CD, khả năng lưu giữ thông tin trên rãnh đĩa bền vững hơn, giúp cho những bản thu kinh điển vẫn giữ được chất lượng gần như nguyên bản sau hàng thập kỷ.

5. Vì sao đĩa phono vẫn được ưa chuộng trong thời đại nhạc số?

Trong thời đại nhạc số, nhiều người đặt câu hỏi vì sao đĩa phono vẫn được ưa chuộng. Câu trả lời nằm ở chất âm analog mộc mạc và tự nhiên, mang đến sự khác biệt mà các file nhạc số khó lòng đạt tới. Không chỉ vậy, việc cầm nắm, lật mặt đĩa, chiêm ngưỡng bìa album khổ lớn mang đến trải nghiệm vật lý và cảm xúc đặc biệt, điều mà nghe nhạc số trên điện thoại hay máy tính không thể tái hiện. Chính vì vậy, xu hướng chơi nhạc retro và hi-end ngày càng được nhiều người trẻ theo đuổi. Thậm chí nhiều nghệ sĩ đương đại vẫn phát hành album dưới dạng vinyl để đáp ứng nhu cầu của người hâm mộ và giữ gìn giá trị truyền thống.

6. Cách bảo quản và sử dụng đĩa phono

Để duy trì chất lượng âm thanh ở mức cao nhất, việc bảo quản và sử dụng đĩa phono đúng cách là vô cùng quan trọng. Người chơi cần cất giữ đĩa ở nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao. Trước và sau khi nghe nên vệ sinh bề mặt bằng chổi than carbon để loại bỏ bụi bẩn. Ngoài ra, việc cất giữ đĩa trong túi chống tĩnh điện cũng giúp giảm thiểu bụi bám và tạp âm. Khi sử dụng, cần chú ý điều chỉnh lực tỳ của kim đọc (tracking force) đúng chuẩn để tránh làm mòn rãnh, đảm bảo tuổi thọ lâu dài cho cả đĩa lẫn thiết bị.

Kết luận

Có thể thấy, đĩa phono không chỉ là một phương tiện lưu trữ nhạc thông thường mà còn là cầu nối giữa công nghệ, nghệ thuật và cảm xúc. Với cấu tạo độc đáo, công dụng vượt thời gian và giá trị thẩm mỹ cao, định dạng này vẫn khẳng định vị thế riêng trong thế giới âm thanh hi-end. Đối với những ai đam mê sự tinh khiết của âm thanh analog, đầu tư vào một bộ sưu tập đĩa phono cùng hệ thống mâm đĩa than chất lượng là cách để chạm tới đỉnh cao của trải nghiệm âm nhạc.

Tại Audio Hoàng Hải, chúng tôi hiện đang có sẵn các mẫu đĩa phono để Quý khách hàng lựa chọn. Đặc biệt hơn, Audio Hoàng Hải tự hào là nhà phân phối chính hãng thương hiệu mâm đĩa than Acoustic Signature cao cấp. Kính mời Quý khách ghé thăm và trải nghiệm.